Op 31 oktober presenteerde de Koninklijke Nederlandse Akademie voor de Wetenschappen de KNAW-Agenda grootschalige onderzoeksfaciliteiten. Uit de voorstellen die wetenschappers inzonden, selecteerde de KNAW dertien veelbelovende faciliteiten die vanaf 2025 de grenzen van de wetenschap verleggen. Op de agenda staat ook LISA, een interferometer in de ruimte met armen van elk een miljoen kilometer voor het meten van zwaartekrachtsgoven.
Zwaartekrachtsgolven kan je meten doordat hun krimpen en uitzetten van de ruimtetijd zelf zich vertaalt in een klein faseverschil tussen twee laserstralen in een interferometer. Als die faseverschillen een bepaalde rimpeling vertonen, heeft er een zwaartekrachtsgolf aan de ruimte zitten duwen en trekken. In 2015 werd dit voor het eerst gemeten, met een interferometer op aarde. In de ruimte kunnen de armen veel langer worden en de interferometer dus veel gevoeliger.
Omdat zwaartekrachtsgolven van extreem zware en heftige gebeurtenissen in het heelal komen, zoals fuserende zwarte gaten, bieden hun metingen extra informatie aan astrofysici over de vorming van melkwegstelsels.
Indiener van de droomfaciliteit is de Nijmeegse astronoom Gijs Nelemans, die daarin wordt gesteund door een achterban van (astro)fysici en instrumentwetenschappers van diverse Nederlandse universiteiten en instellingen. Zij vormen een consortium voor de ontwikkeling van LISA in de toekomst. Gert de Lange van SRON heeft Nelemans geholpen, samen met collega’s van Nikhef, NOVA, TNO en UTwente, met het vertalen van het idee naar een technisch voorstel voor een concrete ruimte-interferometer.
LISA gaat als ESA zwaartekrachtsgolvenmissie voor 2034 in de ruimte.
In 2015 heeft de LISA Pathfinder, een voorbode van LISA, al in de ruimte aangetoond dat meetpunten voor de lange laserstralen exact op hun plek kunnen blijven zweven. Hierbij waren toen partners uit hetzelfde consortium betrokken.
BehalveLISA staat ook EPICS op de agenda: de ExoPlanet Imaging Camera and Spectograph. Dit idee betreft een van de instrumenten die als ‘netvliezen’ voor het ‘oog’ van de geplande toekomstige E-ELT telescoop (Europe Extremely Large Telescope) in Chili kunnen worden geschoven om (de vorming van) aardachtige exoplaneten bij andere sterren te bestuderen in 2029. Exoplaneetonderzoeker Michiel Min ondersteunt deze inzending van harte, vanwege de wetenschappelijke scope op de vraag ‘zijn wij alleen?’
