Ruimte-instrument HIFI seint eerste meetgegevens door naar de aarde
‘De kwaliteit is nog beter dan we verwachtten’

Het Nederlandse ruimte-instrument HIFI aan boord van de in mei gelanceerde Herschel-satelliet, heeft met succes de eerste meetgegevens vanuit de ruimte aan de aarde doorgegeven. De medewerkers van ruimteonderzoeksinstituut SRON, dat verantwoordelijk is voor het functioneren van HIFI, zijn opgetogen: ‘Wat je hier ziet, is letterlijk uniek, dit is niet eerder door mensenogen gezien.’

‘HIFI doet het,’ zegt HIFI-projectleider Peter Roelfsema met een mengeling van enthousiasme en opluchting. ‘We hebben alles natuurlijk grondig voorbereid en gecontroleerd en de eerste testen verliepen positief, maar zeker ben je pas als je de eerste gegevens uit de ruimte binnen krijgt. Die zijn er nu en je kunt gerust zeggen dat we opgetogen zijn.’

HIFI, wat staat voor Heterodyne Instrument for the Far Infrared, is in alle opzichten het meest omvangrijke ruimtevaartproject onder Nederlandse leiding tot nu toe. Het instrument onderzoekt de samenstelling van gaswolken die in de ruimte zweven en meet onder andere of daar water in zit. Dat is dan weer een manier om meer aan de weet te komen over de vroegste geschiedenis van het ontstaan van sterren en planeten. HIFI gaat ook metingen doen aan de atmosfeer van planeten en kometen in ons zonnestelsel.

Gejuich
In een vergaderkamer van SRON in Groningen lopen de onderzoekers in en uit. Ze zijn druk in de weer met het analyseren van de gegevens van HIFI. De sfeer is opgewekt en als Roelfsema een tabel met de eerste resultaten toont, gaat er een voorzichtig gejuich op: ‘Wat je hier ziet is letterlijk uniek. HIFI meet infraroodstraling in frequenties die nog niet eerder zijn onderzocht. Gegevens als deze zijn nog nooit door mensenogen gezien.’

De ontvangst van de eerste beelden uit het heelal was niet het enige spannende ogenblik voor het HIFI-team. Roelfsema: ‘De ruimtetelescoop Herschel die het HIFI-instrument aan boord heeft, nadert de eindbestemming op anderhalf miljoen kilometer van de aarde. Daarom was het tijd om de cover, zeg maar de deksel die de meetapparatuur tijdens de reis beschermde, te verwijderen. Dat was de verantwoordelijkheid van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, maar voor ons was het toch ook wel spannend.’

Vrij uitzicht
Ondertussen is de cover succesvol verwijderd en HIFI heeft vrij uitzicht op het heelal. Het team van HIFI werkt nu dag en nacht aan het gereedmaken van het instrument voor het wetenschappelijke onderzoek, waarvoor het bedoeld is. Roelfsema: ‘We willen eerst weten of we HIFI goed kunnen richten op het object dat de wetenschappers willen onderzoeken, of we de juiste gegevens binnenhalen en hoe accuraat die zijn.’

Planeten zijn goede oefenobjecten, ze staan relatief dicht bij de aarde en zijn eenvoudig te vinden voor HIFI. Bovendien is er al veel bekend over planeten. Roelfsema: ‘We kunnen met Saturnus het HIFI-instrument kalibreren, dat wil zeggen dat we gaan kijken of de HIFI-metingen kloppen met de gegevens van andere onderzoekers.’

Koolmonoxide
Als het team van SRON afwijkende meetgegevens vindt, dan kan dat betekenen dat HIFI nog niet precies genoeg werkt. Roelfsema: ‘Maar het kan ook dat we nieuwe feiten op het spoor zijn. Om dat uit te zoeken, gaan we de meting dan bij een andere planeet herhalen. Vinden we daar dezelfde afwijking, dan moet het aan HIFI liggen. Maar als we gegevens krijgen die wel in het vertrouwde plaatje passen, dan krijgen we ook meer vertrouwen in de eerste meting.’

Zo maakt het HIFI-team het instrument stap voor stap gereed voor gebruik door de sterrenkundigen. Roelfsema: ‘En ondertussen doen we al interessante ontdekkingen. Niet zo verwonderlijk, want we kijken naar het universum op een compleet nieuwe manier. We hebben al fraaie gegevens over planeten binnengekregen en we hebben gekeken naar een gebied waar sterren geboren worden, noem het maar een kraamkamer van sterren. We wisten al dat daar koolmonoxide moest zijn en die hebben we ook gevonden. Maar we weten nu ook in welke hoeveelheden en wat de temperatuur is. We hebben bovendien op drie plaatsen in het heelal de aanwezigheid van water vastgesteld. HIFI werkt prachtig, nog beter dan we hadden verwacht.’