Technici van het SRON Nationaal Instituut voor Ruimteonderzoek zijn erin geslaagd in het laboratorium de eerste metingen te verrichten met het ruimte-instrument in aanbouw HIFI. Het instrument wordt in 2007 gelanceerd als onderdeel van de Europese ruimtetelescoop Herschel. HIFI zal astronomen veel waardevolle informatie op gaan leveren over bijvoorbeeld de aanwezigheid van water in het heelal, een belangrijke voorwaarde voor leven elders.

"Dit is een mijlpaal in de ontwikkeling van HIFI", zegt projectleider Paul Wesselius. "We werken aan een volstrekt nieuwe methode om signalen vanuit de ruimte waar te nemen. Wat tot nu toe alleen op papier mogelijk leek blijkt nu inderdaad in praktijk te werken."

Kosmische gaswolken

HIFI staat voor Heterodyne Instrument for the Far-Infrared en is één van de drie wetenschappelijke instrumenten op ESA-satelliet Herschel. De satelliet gaat vanaf een punt dat anderhalf miljoen kilometer van de aarde verwijderd is astronomische waarnemingen verrichten in infraroodstraling. HIFI is speciaal ontworpen om infraroodstraling van een lange golflengte te meten, de zogenaamde submillimeterstraling. Door deze straling te bestuderen is het mogelijk door verre kosmische gaswolken heen te kijken. Dat maakt het mogelijk om gegevens te verzamelen over de allereerste stervorming in het heelal.

Het waarnemen van dit soort straling kan alleen vanuit de ruimte en vereist technieken die tot op heden nog niet voor handen waren. SRON is er in geslaagd een methode te ontwikkelen die goed blijkt te werken. "Het HIFI-instrument maakt zelf een signaal dat we exact kennen, en waarmee het signaal dat uit het heelal komt gemengd wordt", legt Paul Wesselius uit. "Door uiteindelijk de verschilfrequentie te meten behouden we zo lang mogelijk het ruwe signaal, wat ongekend gedetailleerde informatie oplevert van kosmische objecten."

Thermosfles

Met de testopstelling bootsten de ruimteonderzoekers zoveel mogelijk de situatie na waarin het instrument zich straks ook in de satelliet bevindt. De meetapparatuur zat in het lab, net als in de satelliet, in een cryostaat. Dat is een grote thermosfles gevuld met vloeibaar helium die het geheel op een temperatuur van ongeveer -270 graden celsius houdt.

De ruimteonderzoekers deden hun metingen met een eerste testmodel voor een proof of concept. Op dit moment wordt gewerkt aan de bouw van een volgend testmodel dat onder andere moet bewijzen dat HIFI ook het geweld van een lancering goed kan doorstaan. Daarom staat in juli een triltest op het programma. Daarna duurt het nog ongeveer anderhalf jaar voor het echte vluchtmodel gereed is.

SRON is hoofdaannemer van HIFI. Dat betekent dat het instituut de leiding heeft over een consortium waarin meer dan 20 instituten uit 11 verschillende landen verenigd zijn. Het is de taak van SRON om alle verschillende onderdelen van HIFI samen te brengen tot één goed werkend ruimte-instrument.