Eigenaren van een smartphone kunnen binnenkort zelf bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek naar fijnstof en andere aerosolen (kleine deeltjes) in de atmosfeer. Dit kan uiteindelijk leiden tot meer inzicht in onder andere klimaatverandering. Het instrument dat dit mogelijk maakt, iSPEX, dingt mee naar de Academische Jaarprijs en is door naar de finale. SRON is één van de partners die dit apparaat ontwikkelen, samen met NOVA/Universiteit Leiden, het KNMI en het RIVM. 

iSPEX is een opzetstukje voor de camera van een smartphone met bijbehorende app. Het gebruikt de unieke combinatie van eigenschappen van een smartphone: camera, internetverbinding, GPS en rekenkracht. Om een meting te doen, richt een gebruiker de telefoon op een helder stuk hemel. De gegevens worden automatisch doorgegeven aan een centrale database, waar alle metingen zullen worden geïnterpreteerd. Het resultaat is een kaart met de verdeling van fijnstof en andere aerosolen over Nederland.

iSPEX kan helpen om beter inzicht te krijgen in de gezondheidsrisico’s van fijnstof en om vulkaanaswolken te identificeren die het vliegverkeer verstoren. Ook kan iSPEX helpen bij het beantwoorden van de vraag hoe stof en andere aerosolen in de aardatmosfeer bijdragen aan klimaatverandering. Zo wordt elke iSPEX-gebruiker zich bewust van een aantal urgente maatschappelijke issues en draagt dankzij crowdsourcing mogelijk bij aan het oplossen ervan. Dit sluit prima aan bij het uitgangspunt van de Academische Jaarprijs, die wetenschappelijk onderzoekers, promovendi en studenten wil motiveren om hun onderzoek actief onder de aandacht te brengen van een breed publiek.

Een Nederlands consortium bestaande uit NOVA / Universiteit Leiden, SRON, RIVM en KNMI heeft het iSPEX-concept ingediend om mee te dingen naar de hoofdprijs van 100.000 euro. Dit voorstel is nu door naar de finale. Mocht het iSPEX-team de hoofdprijs winnen dan zal het team het prijzengeld gebruiken om 10.000 iSPEX-instrumenten te verspreiden over Nederland om op één dag een grootschalig ‘citizen science experiment’ te doen.

SPEX
iSPEX is een spin-off van het meetinstrument SPEX (Spectropolarimeter for Planetary Exploration), dat door SRON met de Nederlandse industrie wordt ontwikkeld voor metingen vanuit de ruimte. SPEX kan met grote precisie de atmosfeer van een planeet in kaart brengen. Het instrument meet het zonlicht dat wordt weerkaatst door het planeetoppervlak. De mate van polarisatie van dit licht geeft veel informatie over de eigenschappen (b.v. samenstelling) van het stof en de wolken in de atmosfeer, en de eigenschappen (b.v. ruw of glad) van het oppervlak dat eronder schuilt.

Een aangepaste versie van SPEX – SPEX2Earth – is onderdeel van een internationaal voorstel van vijftien universiteiten/instituten (o.a. uit de VS, Israël en China) voor klimaatveranderingsonderzoek van ESA vanuit het International Space Station (ISS).

(exo)Planeetonderzoek
SPEX kan ook een belangrijke bijdrage leveren aan het onderzoek aan planeten binnen ons zonnestelsel, bijvoorbeeld voor het vaststellen van de invloed van wolken en stof op het Marsklimaat. De China Academy of Space Technology (CAST) heeft dan ook serieuze belangstelling voor het SPEX-instrument, dat geplaatst zou moeten worden aan boord van de toekomstige Chinese Marssonde Yinghuo (2016).

In de toekomst zullen polarisatiemetingen als die van SPEX, maar dan volgens een meer klassiek optisch meetprincipe, helpen bij het zoeken naar planeten buiten ons zonnestelsel, en bij het onderzoeken van de atmosfeer en het oppervlak van zulke exoplaneten. Met zulk onderzoek kunnen we erachter komen of er leven mogelijk is buiten onze aarde.

Website
De website www.iSPEX.nl komt binnenkort online met meer informatie. Het iSPEX-team is ook te volgen op Twitter: @iSPEXnl.