Europese ruimtetelescoop met Nederlands hart klaar voor lancering

De Ariane 5-raket met aan boord de Europese ruimtetelescoop Herschel wacht in de hangar van het Centre Spatial Guyanais op de ‘roll out’ naar het lanceerplatform. Herschel is een Europese ruimtetelescoop met een Nederlands hart: de door het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON ontwikkelde ruimtecamera HIFI in het brandpunt van Herschel zal de opgevangen signalen analyseren. Woensdag rolt de Ariane met een slakkengang naar buiten, waarna hij donderdag 14 mei om 15.12 uur Nederlandse tijd met knetterend geraas zijn kostbare lading de ruimte in brengt. SRON heeft vertrouwen, maar houdt de adem in.

HIFI is gevoelig voor licht dat niet tot het aardoppervlak doordringt, maar dat wel boordevol informatie zit over het ontstaan van sterren en planeten. Daarvoor ontwikkelde SRON ultragevoelige technologie die nog niet eerder in de ruimte gevlogen heeft, een primeur dus voor de sterrenkunde. Testmanager bij SRON Pieter Dieleman weet precies welke brute krachten ‘zijn HIFI’ bij de lancering voor zijn kiezen krijgt. Hij heeft alles al langs zien komen tijdens de tests op de grond. Maar donderdag is het menens. ‘Dat wordt echt wel even nagelbijten.’

‘Om te beginnen zijn het de enorme geluidstrillingen die HIFI te verduren krijgt, maar dat houdt na een minuut al op, omdat de Ariane dan door de geluidsbarrière is’, vertelt Dieleman. Dan zijn er nog de krachtige trillingen van de motoren en de weerstand van de lucht, en, iedere keer als er een rakettrap is opgebrand, de klap bij het ontsteken van nieuwe motoren. ‘Op zich heeft Herschel dit in testsituaties allemaal al wel eens gevoeld’, zegt Dieleman. ‘Maar de spanning is er wel.’

Herschel en Planck
Nadat de Ariane de dampkring heeft verlaten en een snelheid heeft ontwikkeld van zo’n 36.000 kilometer per uur, volgt, een klein half uur na de lancering nog een delicate manoeuvre: het scheiden van Herschel en zijn reisgenoot, de ruimtetelescoop Planck. Eerst wordt Herschel, die bovenop zit, losgekoppeld. Daarna draait de raket iets en laat vervolgens Planck gaan. Beide ruimtetelescopen vervolgen dan hun reis afzonderlijk om twee maanden later in een baan te komen rond een stabiel punt op anderhalf miljoen kilometer van de aarde. ‘Als die scheiding goed is gegaan, mogen we al wel een glaasje champagne drinken’, zegt Dieleman.

Maar het volgende spannende moment is al weer tien dagen later. Dan gaat Dieleman met een groot deel van het HIFI-team naar het vluchtleidingscentrum in Darmstadt om HIFI heel voorzichtig wakker te maken. Dieleman: ‘Onderdeeltje voor onderdeeltje zetten we dan aan en pas als we zeker weten dat alles doet wat het moet doen, zetten we de full-performancetest in. Dan gaan we pas volle bak.’

De lancering gaat Dieleman volgen vanuit Space Expo in Noordwijk. Zelf was hij enkele weken geleden al op de lanceerbasis in Frans-Guyana om HIFI aan de allerlaatste test op aarde te onderwerpen. Hij heeft toen dichter bij de raket kunnen staan dan zijn collega’s die de lancering wel met eigen ogen gaan zien. Maar toch: ‘Het gebrul van de raket zal ik wel missen.’

Nederlandse bijdragen HIFI
SRON was verantwoordelijk voor de algehele ontwikkeling van het HIFI-instrument, maar er zijn meer Nederlandse bijdragen aan Herschel. Zo heeft TNO het optisch ontwerp van HIFI gedaan en het bedrijf MECON het mechanisch ontwerp. De Technische Universiteit Delft ontwikkelde voor HIFI een paar ultragevoelige nanosensoren. Het ruimtevaartbedrijf Dutch Space leverde de zonnepanelen en het standregelsysteem voor Herschel.