Het Europese ruimteagentschap ESA heeft dinsdag negen ‘oudgediende’ ruimtemissies wegens succes verlengd. Het gaat om twee extra dienstjaren voor onder meer ESA’s eigen telescopen XMM-Newton en INTEGRAL (met belangrijke Nederlandse inbreng) en ook om een ESA-aandeel in de verlenging van telescopen geleid door andere ruimteagentschappen, waaronder Hubble (NASA). Ook de Mars Express krijgt respijt.
XMM-Newton en INTEGRAL kunnen de extreme fenomenen in het heelal waarnemen waarbij röntgen (X-rays) respectievelijk gammastralen vrijkomen. Zoals zwarte gaten (die materie of zelfs hele sterren opslurpen), exploderende sterren, neutronensterren en magnetars.
Waarnemingen met XMM-Newton leerden astronomen de afgelopen jaren bijvoorbeeld dat grotere Melkwegstelsels in het universum superzware zwarte gaten in hun centrum hebben met veel invloed op het stelsel. Maar ook dat clusters van Melkwegstelsels samen een soort web vormen in het universum.
De satelliet XMM-Newton (gelanceerd in 1999) komt op cruciale punten uit de koker van het in Utrecht en Groningen gevestigde SRON, Netherlands Institute for Space Research.
Zo had SRON als principal investigator de leiding over de ontwikkeling en realisatie van de reflection grating spectrometers (RGS) met internationale partners en maakte SRON zelf de detector-cameras voor deze spectrometers.
Voor INTEGRAL (gelanceerd in 2002) ontwikkelde SRON zelf geen hardware, maar wel wetenschappelijke inbreng: een van de vijf missieleiders voor de satelliet. De gammastraling die de satelliet kan opvangen is de meest heftige straling die uit het heelal komt en levert informatie over de meest exotische sterrensoorten uit het heelal zoals neutronensterren, magnetars en duo-stelsels.
Sterrenkundigen van SRON deden met beide satellieten baanbrekende ontdekkingen, net als (en ook vaak samen met) vele andere astrofysici in de wereld. Beide telescopen bleven maar populair bij de wetenschappers, gezien de aanvragen voor waarnemingen die de sterrenkundigen ermee willen doen. Verlenging houdt eenvoudig gezegd onder meer in dat de wetenschappelijke missieleiding (bijvoorbeeld het behandelen van de waarnemingsaanvragen) maar ook de operationele bezetting (bijvoorbeeld de groundcontrol in Darmstradt die nieuwe opdrachten naar de satellieten doorgeeft) bemand blijven.
Modellen en prototypes van de telescopen of hun onderdelen staan in de laboratoria van SRON. Ook wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van missieconcepten en aan hardware voor nieuwe en nog gevoeligere ruimte-telescopen.
Voor de satellieten (en hun onderdelen-makers natuurlijk) komt de verlenging een beetje als een gezamenlijk verjaardagsfeestje. XMM-Newton werd gelanceerd op 10 december 1999 en INTEGRAL op 17 oktober 2002. De verlenging geldt van januari 2017 tot en met december 2018.