De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) heeft de laatste van in totaal 73 ontvangers voor de ALMA?telescoop opgeleverd. Deze zeer gevoelige ‘Band 9?ontvangers’ behoren tot de belangrijkste onderdelen van de submillimeter?telescoop ALMA, die in Noord?Chili in aanbouw is.  

De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) is de meest complexe sterrenwacht ter wereld en is eerder dit jaar met een deel van de 66 antennes officieel door astronomen in gebruik genomen. Tijdens deze Early Science?fase wordt negen maanden lang onderzoek gedaan naar de donkerste, koudste, verste en best verborgen geheimen van de kosmos. ALMA zal in 2013 helemaal gereed zijn. De 66 schotelantennes staan dan verspreid op de Chajnantor?hoogvlakte in het noorden van Chili, 5000 meter boven zeeniveau. ALMA ontvangt millimeter? en submillimetergolven uit het heelal. Deze golflengten stellen astronomen in staat om extreem koude objecten in de ruimte te onderzoeken, zoals dichte wolken van kosmisch stof en gas waaruit sterren en planeten ontstaan. Ook kan ALMA zeer verre objecten in het jonge heelal waarnemen.

Ontvangers
De 66 telescopen worden uitgerust met een serie ontvangers voor de verschillende golflengtegebieden. Deze worden gemaakt in Europa (Nederland en Frankrijk), de VS en Japan. Vooral bij de ontvangers voor de hoogste frequentiebanden, zoals Band 9, gaat het om technologische hoogstandjes. De detectoren moeten worden gekoeld tot ?269 graden Celsius (4 graden Kelvin) om de zwakke signalen uit de ruimte te ontvangen. Voor een goede ontvangst is bovendien een telescoop vereist die op grote hoogte staat.

De Band 9?ontvangers zijn ontwikkeld en geproduceerd bij het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, in samenwerking met het Kavli Instituut van de TU Delft en het ruimteonderzoeksinstituut SRON. Deze partners bouwden eerder het HIFI?instrument van de ruimtetelescoop Herschel. Het Nederlandse ALMA?consortium wordt geleid door NOVA, dat nu de laatste Band 9?ontvangers oplevert aan de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), een van de drie partners in het mondiale ALMA?project. De Band 9?ontvangers zijn de eerste complete set die klaar is, twee maanden voor op schema en binnen het budget. De eerste Band 9?ontvangers zijn inmiddels in gebruik genomen.

Snelle oplevering
Projectleider Ir. Joost Adema is zeer tevreden over de afronding van de opdracht van 14 miljoen euro: “Band 9 is zeker niet de gemakkelijkste ontvanger uit de ALMA?reeks. Toch zijn we erin geslaagd om als eerste onze bijdrage te leveren. Vanwege deze snelle oplevering, praten we nu met ESO over de ontwikkeling van de Band 5?ontvangers. We hopen dit vervolgproject binnen te halen. Ook gaan we een voorstel indienen om een verbeterde versie van de reeds geleverde Band 9?ontvangers te maken”, aldus Adema.

De ontvangers werden ontwikkeld, gebouwd en getest in Groningen, De TU Delft was verantwoordelijk voor de supergeleidende TeraHertz sensoren. SRON leverde technologie die ook met succes is gebruikt bij het HIFI?instrument op de Herschel-ruimtetelescoop.

Meer informatie
De eerste test?waarnemingen met Band 9?ontvangers zijn al gedaan. Er is onder andere gekeken naar de koolmonoxide?verdeling in de kern van melkwegstelsel NGC253.  Algemene informatie over ALMA is te vinden op:
www.astronomie.nl/nieuws/429/alma:_multifunctioneel_observatorium.html, http://www.eso.org/public/netherlands/teles?instr/alma.html en http://www.almaobservatory.org